آريايیان

ورود آرياييان به سرزمين افغانستان در حدود ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد تعایید شده است. آرين ها خود را اصيل و صاحب اخلاق نيکو می گفتند. در مورد سر زمين قبلی آن ها معلومات مؤثق در دست نيست، آن چه روشن است ورود آرياييان به افغانستان قديم از آن سوی دريای آمو به بخدی (بلخ) می باشد.
آرياييان در ابتدا زنده گی شبانی و کوچی داشتند. بعد از جابجا شدن در بخدی به زنده گی شهری رو آوردند. آن ها نظم خانواده گی داشتند. خانواده را (کولا) مي گفتند. چند کولا يک قبیله را تشکيل می داد، از چند قبيله يک قوم تشکيل می شد. محل زيست خويش را به نام (پور) ياد می کردند. همۀ اين نام ها در کلماتی مانند کهول، ميرويس، بگرام، شيرپور وغيره اکنون نيز معمول است.

 آرياييان ساحات مورد استفاده و زيست خود را آريانا ويجه يا آريانا ورشو می گفتند، کلمه ورشو تاکنون هم مورد استعمال دارد. آرياييان در بخدی (بلخ) اساس اولين مدنيت آريايی را گذاشتند. شهر بلخ را ساختند. خانه های بزرگ با ديوار های بلند را تعمير کردند. برای دفاع از شهر ديوارهای عريض و برج های متعدد را اعمار کردند، که آثار و بقايای بخدی آن زمان تا اکنون مشاهده می شود.

آرياييان قبل از رسيدن به بخدی زنده گی شبانی و کوچی داشتند. اين مطلب در آثار و  شواهدی روشن است که از محل باستانی سمرقند بنام (تالی برزو) در سال ۱۹۳۹ میلادی از طرف باستان شناسان کشف گرديده است. ازجمله آثار کشف شدۀ اين محل باستانی يکی هم مجسمه يی بود که نيم تنه آن از انسان و نيم ديگر آن از حيوان بود. دانشمندان بر اين باورند که اين مجسمه مربوط به زمان کیومرث يکی از مقتدر ترين شاهان آرياييان می باشد.

آرياييان بعد از رسيدن به بخدی در کنار پيشه تربيه و نگهداری مواشی، به زراعت و باغداری نيز پرداختند. انواع گلها را پرورش دادند و به غرس نهال های ميوه دار پرداختند. در مراسم خوشی ها به يکديگر دسته های گل تحفه می دادند، در روزهای اول سال همه مردم، پير و جوان، مرد و زن باهم يک جا جشن مي گرفتند، بازی مي کردند، سرود می نواختند. يکی از مشهورترين جشن های آرياييان به نام سامانه ياد می شد. در اين جشن جوانان به اسپ سواری می پرداختند. نيزه بازی و رقص مي کردند و ميدان رزم وبزم را بر پا می کردند.

مهاجرت آريايیان

معلومات در مورد زنده گی و مدنيت آرياييان از چهار کتاب ويدی که به نام کتب ويدی ياد می شود، بدست می آيد. در اين کتاب ها معلومات کلتوری، اقتصادی، مذهبی، سياسی و ادبی آرياييان درج است. اکنون نيز مؤرخان با استفاده از چهار کتاب که به زبان سانسکريت نوشته شده است ، برای دريافت معلومات در مورد جهات مختلف زنده گی آرياييان، استفاده می کنند.

به مرور زمان تعداد آرياييان در بخدی زياد شده وبه مهاجرت رو آوردند. تعدادی به سوی جنوب هندوکش و بعداً به سرزمين های هند رسيدند و تعدادی ديگر به سوی غرب ًسوی مهاجرت کردند. آنها اول به ایران و بعداً به ترکيه و سرزمين های اروپايي رسيدند. آن عده از آرياييان که درافغانستان باقی ماندند، مدنيت های بزرگی مانند مدنيت ويدي و اوستايي را اساس گذاشتند.